Làng Xuân Cầu (xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang) trước kia có tên là Hoa Kiều, Hoa Cầu, Huê Cầu, vốn là mảnh đất cửa ngõ phía đông của kinh thành Thăng Long xưa, với bề dày truyền thống lịch sử, văn hóa và nghề nhuộm thâm lâu đời. Đặc biệt, Xuân Cầu còn được biết tới là một làng khoa bảng nổi tiếng dưới thời phong kiến với 11 Tiến sỹ. Thời nào Xuân Cầu cũng sản sinh ra những người con ưu tú cho đất nước trên nhiều lĩnh vực như: cụ Nguyễn Hằng, Nguyễn Tính, Quản Danh Dương, họa sỹ Tô Ngọc Vân, nhà văn Nguyễn Công Hoan, Đại tướng Tô Lâm…. Đây cũng chính là quê hương của hai vị cách mạng tiền bối Tô Hiệu và Lê Văn Lương.
Liệt sỹ Tô Hiệu (1912 -1944) đã có những công lao to lớn trong sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Màu hoa đào Tô Hiệu mãi mãi là biểu tượng ngời sáng cho ý chí kiên cường của những người cộng sản. Được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, Nhà tưởng niệm Liệt sỹ Tô Hiệu được khánh thành năm 2000, nằm bên cạnh nhà thờ Tổ, trong khuôn viên rộng 850 m2. Tổng thể kiến trúc của công trình mang đậm nét truyền thống với kết cấu kiểu chữ Đinh gồm 3 gian tiền tế và 1 gian hậu cung. Gian trung tâm của tòa tiền tế và gian hậu cung là nơi đặt ban thờ đồng chí Tô Hiệu với di ảnh và tượng bán thân được đúc bằng đồng, cùng hệ thống đồ thờ tự được bài trí trang nghiêm. Hai bên tòa nhà là nơi trưng bày các tài liệu, hình ảnh, hiện vật tiêu biểu về thân thế và sự nghiệp hoạt động cách mạng của đồng chí. Đặc biệt, trong khuôn viên Nhà tưởng niệm hiện trồng cây đào được nhân giống từ cây đào Tô Hiệu tại Nhà tù Sơn La. Năm 2020, Di tích đã được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia.
Nhà tưởng niệm Liệt sĩ Tô Hiệu
Đồng chí Lê Văn Lương (1912 – 1995) là học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người cán bộ lãnh đạo giàu kinh nghiệm từng giữ những cương vị quan trọng của Đảng, Nhà nước, một tấm gương ngời sáng về lý tưởng, đạo đức cách mạng cho chúng ta học tập và noi theo. Nhằm tri ân những đóng góp to lớn của đồng chí đối với quê hương, đất nước, Nhà tưởng niệm đồng chí Lê Văn Lương được xây dựng tại khu đất cũ của gia đình với diện tích 720m2, khánh thành năm 2003. Công trình mang dáng dấp nhà thờ truyền thống gồm 3 gian tiền tế và 1 gian hậu cung. Với khoảng hơn 100 tài liệu và hiện vật được trưng bày tại đây, giới thiệu về cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí. Ngoài ra trong khuôn viên Nhà tưởng niệm còn có một số hạng mục khác như: nhà khách, lầu bia.
Nhà tưởng niệm đồng chí Lê Văn Lương
Thực hiện Kế hoạch số 69-KH/TU ngày 16/01/2022 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Hưng Yên về việc tổ chức các hoạt động kỉ niệm 110 năm Ngày sinh của đồng chí Tô Hiệu (1912 – 2022); 110 năm Ngày sinh đồng chí Lê Văn Lương (28/3/1912 – 28/3/2022) và sự chỉ đạo của Sở VHTTDL, Bảo tàng tỉnh Hưng Yên đã xây dựng kế hoạch, khảo sát và tiến hành chỉnh lý, bổ sung nội dung trưng bày Nhà tưởng niệm Liệt sỹ Tô Hiệu và Nhà tưởng niệm đồng chí Lê Văn Lương. Đối với Nhà tưởng niệm Liệt sỹ Tô Hiệu, Bảo tàng tỉnh đã sưu tầm toàn bộ tư liệu, những hình ảnh liên quan đến đồng chí tại Nhà tù Sơn La hiện đang được lưu giữ ở Bảo tàng tỉnh Sơn La. Trên cơ sở khảo sát thực tế, theo nguyện vọng và đề xuất của gia đình, Bảo tàng tỉnh tiến hành bổ sung, thay thế mới các hạng mục như: tủ trưng bày và sa bàn mô hình nhà tù Sơn La. Đối với Nhà tưởng niệm đồng chí Lê Văn Lương, do một số hạng mục công trình bị xuống cấp, Bảo tàng tỉnh đã trao đổi, thống nhất về nội dung và phương án sửa chữa, chỉnh lý với UBND xã Nghĩa Trụ gồm: thay mới toàn bộ hệ thống vách đai trưng bày bằng vật liệu chống thấm nước, tiến hành sơn lại tường bên trong, mặt tiền, cổng; thay thế hệ thống tủ trưng bày hiện vật để đảm bảo không gian tưởng niệm, trưng bày được trang trọng. Đồng thời, nhằm bổ sung thêm nguồn tư liệu, hiện vật phục vụ công tác giáo dục truyền thống, Bảo tàng tỉnh đã liên hệ với gia đình tiến hành mượn, scan lại toàn bộ ảnh tư liệu và sưu tầm được 13 hiện vật có liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí Lê Văn Lương. Sau khi hoàn tất việc chỉnh lý, bổ sung tài liệu, hiện vật cho nội dung trưng bày Nhà tưởng niệm liệt sỹ Tô Hiệu và Nhà tưởng niệm đồng chí Lê Văn Lương, Bảo tàng tỉnh đã bàn giao lại cho UBND xã Nghĩa Trụ quản lý, phát huy giá trị.
Hiện nay, toàn bộ nguồn tư liệu, hiện vật đã có trước đây cũng như số tư liệu, hiện vật mới được sưu tầm về Liệt sỹ Tô Hiệu và đồng chí Lê Văn Lương đã được Bảo tàng tỉnh lập hồ sơ với đầy đủ thông tin, lưu trữ trên máy tính nhằm phục vụ công tác quản lý, trích xuất dữ liệu khi cần thiết.
Công tác bổ sung, chỉnh lý Nhà tưởng niệm Liệt sỹ Tô Hiệu và Nhà tưởng niệm đồng chí Lê Văn Lương được Bảo tàng tỉnh hoàn thành đúng vào dịp kỷ niệm 110 ngày sinh của các đồng chí. Đây là hoạt động thiết thực nhằm triển khai tổ chức thực hiện sự lãnh đạo chỉ đạo của cấp trên, đồng thời là hoạt động tri ân đối với các vị tiền bối cách mạng đã có những cống hiến, hy sinh to lớn vì sự nghiệp của Đảng và dân tộc.
Nguyễn Tần
