Sưu tập đĩa vàng hoa sen Cộng Vũ là sưu tập di vật bằng vàng có giá trị lịch sử văn hóa đặc biệt quý hiếm trong kho tàng Di sản văn hóa Việt Nam. Bộ sưu tập được đội dân công thôn Trúc Nội, xã Quang Trung (nay là xã Xuân Trúc), huyện Ân Thi đào được ngày 21/10/1965 trong quá trình làm thủy lợi khai rộng sông Cửu An thuộc thôn Cộng Vũ (còn gọi là thôn Mụa), xã Vũ Xá, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên.Sưu tập gồm 05 chiếc đĩa vàng và 01 miếng vàng nhỏ, các đĩa được đặt khít chồng úp xuống ở độ sâu cách mặt đất khoảng 2m. Sau khi phát hiện, số hiện vật trên được đưa về Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Hưng Yên. Đến năm 2011, bàn giao lại cho Kho bạc Nhà nước tỉnh lưu giữ và bảo quản.
Sưu tập đĩa hoa sen vàng Cộng Vũ được tạo dáng tương tự nhau, giống như những bông hoa sen vàng có nhiều cánh đang nở rộ, chỉ khác nhau về kích thước, số lượng cánh và hoa văn trang trí. Trọng lượng của cả 05 đĩa vàng và 01 cục vàng nhỏ là 1,724 kg.Các đĩa có miệng loe bẻ, thành vát uốn cong, mặt ngoài là cánh sen vuốt nổi, mặt trong lõm, lòng đĩa sâu và phẳng, chân đế thấp được tạo dáng lượn cong theo độ cong của cánh sen. Vai và đầu cánh sen đều lượn tròn tạo cho những cánh sen có dáng vẻ mềm mại, thanh thoát.Hoa văn trang trí với nhiều đề tài khác nhau: hoa sen, hoa mẫu đơn, hoa cúc, mây cuộn, hình chữ S biến thể, các loại hoa dây, các chấm nhỏ,… độc đáo hơn cả là hình chim phượng đứng trên hoa sen trong lòng đĩa.
Đĩa số 1: Đường kính miệng 22cm, đường kính đáy 15cm, chiều cao: 4cm, thành đĩa được cấu tạo bởi 20 cánh sen. Toàn bộ lòng đĩa và đáy đĩa có nhiều lớp hoa văn trang trí theo thứ tự gồm lớp hoa văn trung tâm ở lòng đĩa và lớp hoa văn trên các cánh hoa sen. Lớp hoa văn trung tâm được chia thành nhiều vòng tròn đồng tâm. Chính giữa trung tâm thể hiện một ô vòng tròn gồm 05 bông hoa mẫu đơn và hoa cúc dây phối hợp với nhau tạo theo kiểu một bông hoa ở chính giữa, 4 bông hoa xung quanh được trang trí theo chiều nhìn nghiêng thẳng, kết hợp với nghiêng bổ dọc có cuống hoa lượn mềm xuất phát từ vòng hoa chính giữa. Phủ kín các khoảng trống là cánh hoa cúc nhỏ lượn cong mềm mại. Bên ngoài vòng hoa trung tâm có 3 vành hoa văn bao quanh. Vành hoa văn hình chữ S quay đầu ra ngoài, vành hoa văn giữa là các cụm mây cuộn, vành ngoài cùng là hoa văn hình chữ S biến thể quay đầu vào trong.
Trong lòng các cánh sen có hai lớp hoa văn. Lớp hoa văn ở mỗi cánh sen thể hiện một bông mẫu đơn trong vòng tròn, ngoài vòng tròn là vòng hoa văn hình chữ S biến thể, đầu bông hoa quay vào lòng đĩa. Lớp trên đầu cánh sen có nhiều lớp nổi liên tiếp thể hiện các loại hoa văn khắc vạch ngắn, hoa văn chấm tròn nhỏ đều như hạt ngọc. Chân đế đĩa uốn lượn theo cánh sen, để trơn không trang trí hoa văn.
Đĩa số 2: Đĩa cao 3cm, đường kính miệng 22cm, đường kính đáy 14cm, thành đĩa được tạo bởi 29 cánh sen, đĩa đã bị thủng nhỏ trên một số cánh sen. Về cơ bản, bố cục trang trí hoa văn tương tự như đĩa số 1. Hoa văn trung tâm của đĩa là một đôi chim phượng lượn ngược chiều nhau, đang xòe cánh đứng múa trên hoa sen. Đôi phượng với thân hình thon thả, mỏ dài, quặp, mắt tròn, mi cong, cổ cao xoay lại phía sau và cùng chầu vào giữa, hai cánh có nhiều lớp lông vũ xòe rộng, đuôi dài lượn thành 5 khúc hình sin, mỗi khúc uốn là một bông hoa. Hoa sen được thể hiện theo lối bổ dọc, nhìn nghiêng gồm hai lớp cánh thon dài xuất phát từ giữa và tỏa dần ra ngoài. Lớp trên thể hiện những cánh sen úp đang ôm lấy phần đài gương khất ở trong. Lớp dưới là những cánh sen ngửa ra ngoài.
Đĩa số 3: Đĩa cao 4cm, đường kính miệng 23cm, đường kính đáy 16,5cm, thành đĩa được tạo bởi 20 cánh sen. Đĩa số 3 được trang trí tương tự như đĩa số 1 song khác nhau về chi tiết. Hoa văn trung tâm là một bông hoa mẫu đơn với 2 lớp cánh, lớp cánh trong là 4 cánh hoa xòe nở nhìn chính diện, lớp cánh ngoài lượt xoáy từ từ phải sang trái, bao quanh là 08 bông hoa mẫu đơn. Đặc biệt, trong lòng đĩa chạm hình 04 em bé tại 04 vị trí vòng quanh lòng đĩa trong tư thế uốn lượn xung quanh các cuống hoa với khuôn mặt bầu bĩnh, phúc hậu, thân hình căng tròn, cặp lông mày cao thanh tú, sống mũi cao. Trên đĩa có 4 vành hoa văn bao quanh hoa trung tâm, trong đó 3 vành bên trong tương tự như đĩa số 1, nhưng vành giữa là dây lá uốn lượn hình sin. Vành ngoài cùng cũng là hoa dây uốn lượn hình sin nhưng là hoa mẫu đơn. Hoa văn ở cánh sen cũng tương tự như đĩa số 1 và 2. Tuy nhiên, lớp hoa sen ở gốc cánh sen lại thể hiện hoa mẫu đơn dây 3 nhánh uốn lượn trong vòng tròn và vòng chấm tròn.
Đĩa số 4: Đĩa cao 4cm, đường kính miệng 24cm, đường kính đáy 15cm, thành đĩa được tạo bởi 20 cánh sen. Về cơ bản, đĩa số 4 có hoa văn trang trí cơ bản như đĩa số 1và đĩa số 3 nhưng cách tạo hoa văn và bố cục thành một kiểu riêng. Hoa văn trung tâm là 4 bông hoa mẫu đơn được thể hiện theo chiều nhìn nghiêng bổ dọc theo nhiều lớp và đều quay đầu ra phía ngoài. Chính giữa là 1 bông hoa mẫu đơn 4 cánh to nhìn thẳng chính diện.Ba vành hoa văn ở ngoài có hai vành hoa văn hình chữ S biến thể giống đĩa số 1, nhưng vành hoa văn chính giữa lại là nhánh lá với bốn nhánh gần như cánh hoa cúc. Toàn bộ lòng cánh sen được tạo một lớp hoa mẫu đơn ít cánh ở gốc cánh sen, một lớp hoa mẫu đơn nhiều lớp cánh ở thân cánh sen. Hoa văn đầu cánh sen tương tự như các đĩa trên.
Đĩa số 5: Đĩa cao 4cm, đường kính miệng 19cm, đường kính đáy 13cm, thành đĩa được tạo bởi 16 cánh sen. Trang trí hoa văn đĩa số 5 gần giống đĩa số 2 với đề tài hoa văn trung tâm là đôi phượng và các vành hoa văn bao quanh. Tuy nhiên chi tiết hoàn toàn khác nhau. Trong lòng đĩa khắc hình đôi chim phượng lượn ngược chiều nhau, bố cục thành một hình tròn lượn vòng quanh đĩa, chân phượng đứng trên hoa sen. Dáng chim phượng được thể hiện hết sức hoàn hảo: Mỏ to, dài, quặp như mỏ vẹt hướng chếch lên trên, mắt nhở tròn, mang xoáy. Cổ phượng cao, ngực ưỡn, cánh xòa, mình thon lẳn, đầu chầu vào trung tâm lòng đĩa. Chân phượng đứng trên hoa sen với móng sắc nhọn, khuỷu chân có cụm lông dài, chải mềm mại bay ra phía sau. Đặc biệt và độc đáo hơn cả làm phần đuôi chim phượng to, dài gồm các tua lông kết thành chùm cuộn sóng nhiều lớp như chân rồng cùng thời và lượn hình sin chạy dài ra uốn lượn vòng quanh lòng đĩa. Khoảng trống giữa đôi chim phượng được trải kín bằng hoa văn cúc dây uốn lượn mềm mại với những hình lá cúc to bản.Hoa văn hình chim phượng khắc trong đĩa vàng có nhiều đặc điểm tương đồng với hình chim phượng thời Lý được chạm khắc trên các thành bậc cửa chùa Hương Lãng (xã Minh Hải, huyện Văn Lâm) và chùa Bà Tấm (Hà Nội). Tại vị trí gờ mép mặt dưới của thành đĩa có khắc câu minh văn Hán Nôm gồm 10 chữ: “Thụy Minh công chúa kim giao lai trọng bát tinh” (Dịch nghĩa: Vàng của công chúa Thụy Minh giao cho (biếu) nặng tám hoa). Những chữ được khắc có nét khắc rất non, chữ không đều, khoảng cách không đối xứng, nét chữ lại nguệch ngoạc. Đây là những chữ được khắc thêm vào sau này.
Toàn bộ hình dáng các đĩa vàng đều được dát mỏng, sau đó rèn, dập và gò trên khuôn. Riêng phần chân đế được gò tách biệt ở ngoài sau đó được hàn vào phần thân đĩa phía dưới. Căn cứ vào hình dáng và đặc biệt là các họa tiết hoa văn trang trí trên các đĩa vàng các nhà nghiên cứu cho rằng sưu tập 05 đĩa vàng Cộng Vũ có niên đại thế kỷ XI - XII, thời Lý.
Với những giá trị đặc sắc, tiêu biểu, ngày 31/12/2020 Thủ tướng Chính phủ ký quyết định số 2283/QĐ-TTg công nhận Sưu tập đĩa vàng hoa sen Cộng Vũ là Bảo vật quốc gia./.
Kim Ưng
Phòng Nghiệp vụ - Bảo tàng tỉnh Hưng Yên
Tài liệu tham khảo:
Hồ sơ đề nghị Bảo vật quốc gia.
